Kiedy noworodek zaczyna widzieć? Rozwój narządu wzroku dziecka

Jak rozwija się wzrok u dziecka – życie prenatalne

Rozwój narządów wzroku rozpoczyna się już na bardzo wczesnym etapie ciąży, ponieważ już w 3. jej tygodniu można dostrzec u płodu zaczątki oka. W 3. miesiącu ciąży, a dokładniej: około 9. tygodnia, tworzą się powieki oraz tęczówka. Niewiele ponad miesiąc później, bo już od 14. tygodnia ciąży, dziecko zaczyna reagować na światło, które wpada poprzez powłoki brzuszne. Pod koniec II trymestru oczy dziecka zaczynają się już rozchylać, dojrzewa też siatkówka oka. Złożone ruchy gałką oczną widać zaś od mniej więcej 33. tygodnia – tzn. można zaobserwować, jak dziecko patrzy np. w dół lub w bok.

Pełnia rozwoju soczewki przypada jednak dopiero na 8. miesiąc ciąży, a o widzeniu dwuocznym mowa dopiero od 9. miesiąca. Co jednak istotne, wcale nie oznacza to w pełni dojrzałego zmysłu wzroku. Jeszcze przez kilka tygodni po urodzeniu, zachodzą w tym obszarze spore zmiany.^[1]

Kiedy noworodek widzi – pierwsze tygodnie życia a wzrok

Początkowo oczy maluszka nie są w stanie widzieć na dalekie odległości. Jest to zaledwie zasięg około 20-30 cm, a do tego widzenie nie jest ostre. Wskazuje się, że owa ostrość osiąga w tym okresie poziom około 10 proc. tego, jak widzą osoby dorosłe.^[1] Co więcej, w pierwszym okresie życia maluch widzi przede wszystkim kontrasty oraz wyraziste barwy, jak np. czerń i biel. Warto, by mama spróbowała wtedy pomalować usta na czerwono – dziecko powinno bacznie się im przyglądać! Tym bardziej, że twarz mamy jest początkowo dobrze widoczna tylko w momencie, gdy znajduje się w niewielkiej odległości, jak wspomniane 20-30 cm.

Co jeszcze warto wiedzieć o pierwszych dniach życia malucha właśnie w kontekście zmysłu wzroku? Na pewno istotne jest to, że dziecko reaguje na światło o dużym natężeniu, co można zaobserwować m.in. na podstawie odruchów źrenic. Jednocześnie nie są jednak jeszcze skoordynowane ruchy gałek ocznych.

W tym czasie warto stymulować percepcję wzrokową poprzez pokazywanie dziecku kontrastowych obrazków, książeczek czy plansz. Dobrze sprawdzają się przy tym takie kształty, jak: koła, trójkąty, kwadraty. Świetną stymulacją są także wspomniane czerwone usta mamy. Co więcej, warto również wiedzieć, że niekorzystne będą np. baldachimy montowane nad łóżeczkiem czy innego rodzaju osłony. Stanowią bowiem ograniczenie pola widzenia dziecka, a tym samym hamują rozwój percepcji wzrokowej.^[1]

Tzw. zbieżność gałek ocznych można zaobserwować dopiero w 2.-3. tygodniu życia dziecka. Da się to zobaczyć np. w momencie poruszania przed oczami malucha kontrastowym przedmiotem – oczka zaczynają patrzeć na niego inaczej niż jeszcze kilka dni wcześniej. Co ważne, obrazek wciąż warto przystawiać dość blisko twarzy noworodka. Pozwoli to wesprzeć rozwój ostrości widzenia, a jednocześnie także wielu sfer funkcjonowania układu nerwowego, które również potrzebne są do poprawnego widzenia (jak np. nerwy wzrokowe czy określone obszary w korze mózgowej).

Dopiero dopełnienie się wszystkich powyższych działań, tzn. zarówno rozwój samego narządu oka, jak i układu nerwowego, umożliwia prawidłowe widzenie. Kiedy dokładnie można się tego spodziewać i tym samym – kiedy dziecko zaczyna widzieć? Zwykle około 3.-5. tygodnia życia.[^1]

Jakie są zatem najważniejsze informacje w kontekście wzroku noworodka? Warto zapamiętać, że:

• maluch reaguje na kontrasty – zwłaszcza krawędzie potrafią przytrzymać jego wzrok;
• owe przytrzymanie wzroku jest jednak bardzo krótkie;
• dziecko reaguje na światło – odwraca się np. w kierunku okien. Co jednak istotne, nie oznacza to, że dobrą stymulacją rozwoju będzie świecenie dziecku intensywnym światłem w oczy. Zdecydowanie nie! Maluch preferuje wtedy światło o umiarkowanym nasileniu;
• częściej reaguje na obiekty, które się poruszają niż te stojące w miejscu;
• widać u dziecka reakcję na twarze – zdarza się, że zatrzyma na nich spojrzenie, zwłaszcza na konturach, np. na brodzie. Ten element jest dla niego najlepiej widoczny;
• nie ma jeszcze koordynacji w zakresie ruchów gałek ocznych, a ostrość widzenia jest na niskim poziomie;
• całość procesu widzenia zaczyna stabilizować się w około 3.-5. tygodniu życia dziecka – to właśnie wtedy maluch zaczyna widzieć prawidłowo.^[2]

Wzrok pomiędzy 3. a 6. miesiącem życia – co widzi maluch?

Pomiędzy 2. a 3. miesiącem dziecko wciąż najlepiej reaguje na kontrasty oraz obiekty, które się ruszają. Coraz bardziej zaczyna jednak eksplorować wzrokowo otoczenie, patrząc przy tym na przedmioty znajdujące się w różnych odległościach – intensywnie rozwija się zdolność akomodacji. Zaczyna też dokładniej przyglądać się twarzom i to już nie tylko ich konturom, lecz także ustom, oczom, nosowi etc. Potrafi już dłużej zatrzymać wzrok w jednym miejscu i szybciej przenieść spojrzenie na inny obiekt. Umie też nawiązywać kontakt wzrokowy, zaczyna się uśmiechać i komunikować z innymi ludźmi, co zwykle jest bardzo ważnym emocjonalnie etapem dla rodziców.^[2]

Bardzo ważne jest wtedy tzw. odzwierciedlanie, czyli np. odpowiadanie uśmiechem na uśmiech. To istotny aspekt rozwoju psychicznego dziecka i budowania w nim poczucia, że opiekunowie rozumieją jego emocje oraz adekwatnie na nie odpowiadają.

Na tym etapie widać też dużą zmianę w połączeniu wzroku i innych zmysłów, np. maluch chce już dotykać obiektów, na które patrzy, co sygnalizuje chociażby przez wyciąganie rączek w ich stronę. Około 4.-5. miesiąca jest już w stanie je chwycić. Umie także przenosić zabawki do ust, jednocześnie kontrolując to wzrokiem. Jeśli zaś chodzi o połączenie ze słuchem – maluch może już przenosić wzrok w kierunku, z którego wydobywa się określony dźwięk.[2] Zaczyna też interesować się swoim ciałem – chętnie patrzy na swoje ręce, zbliża do oczu palce, by móc je dokładniej obserwować, bawi się nimi. Ostrość widzenia w tym czasie jest już znacznie lepsza, podobnie jak i zasięg oraz poziom uwagi wzrokowej. Przykładowo maluch jest w stanie śledzić wzrokiem upadającą na ziemię zabawkę. Warto to wykorzystać! Świetną rozwojową zabawą może być siadanie z dzieckiem przy stole i zrzucanie z niego wspomnianych zabawek – maluch, wodząc za nimi wzrokiem i np. poszukując, kiedy przeturlają się poza pole widzenia – nie tylko będzie miał z tego przyjemność, lecz także będzie to dla niego bardzo rozwojowe.^[2]

Kiedy dziecko widzi w pełni precyzyjnie?

Wskazuje się, że precyzję widzenia oraz pełną koordynację obu gałek ocznych posiada dziecko będące już w 5.-7. miesiącu życia. Może wtedy osiągnąć pełnię ostrości widzenia, śledzi wzrokiem przemieszczające się osoby i przedmioty, a narząd wzroku szybko akomoduje. Co więcej, w wymienionym tu okresie dziecko zaczyna wykazywać już objawy pamięci wzrokowej – rozpoznaje przedmioty i osoby. Co zaś istotne dla rozwoju emocjonalnego, już w tym wieku maluch zaczyna adekwatnie reagować na różnego rodzaju wyrazy twarzy – inaczej na radość, odmiennie na strach, zaskoczenie etc.^[2]

W tym czasie rozwija się też praca na płaszczyźnie oko-ręka, która do końca 1. roku życia zwykle jest już świetnie opanowana. Dziecko może wtedy poruszać czy bawić się nawet małymi przedmiotami, umie wyróżniać szczegóły, zaczyna baczniej przyglądać się przedstawiającym jakąś konkretną sytuację obrazkom, kontroluje wzrokiem czytanie z opiekunem książeczki. Wciąż rozwija też pamięć wzrokową i potrafi już naśladować obserwowaną mimikę twarzy czy niektóre czynności.

Widać więc, jak wzrok jest istotnym zmysłem dla generalnego rozwoju człowieka. Przykładem jest chociażby wspomniane wyżej naśladowanie czynności – to właśnie w ten sposób dzieci uczą się większości rzeczy, a prawidłowo pracujący wzrok znacznie im w tym pomaga. Co jednak istotne, na 1. roku życia ten rozwój wcale się nie kończy. Kluczowe dla całego procesu jest nawet 6-7 lat życia. Widać zatem, jak długą drogę musi przejść zarówno sam narząd wzroku, jak i związane z nim obszary układu nerwowego – warto je wspierać!

Źródła:

1. Sukta, B. (2020), Rozwój zmysłów w życiu prenatalnym, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Paedagogica, 13, 37–46
2. Kapuściok, E., Jak rozwija się widzenie małego dziecka, „poradnia.pcpppidn.eu” [dostęp: 13.01.2023]
3. Urzędowska, M., Rozwój widzenia i ocena funkcjonowania wzrokowego dziecka w wieku 0–3 lat, „www.przegladokulistyczny.pl” [dostęp: 13.01.2023]