Kąpiel noworodka – jak kąpać dziecko w pierwszych tygodniach jego życia?

Spis treści:

• Pierwsza kąpiel noworodka – w szpitalu czy dopiero w domu?
• Jak kąpać noworodka – krok po kroku
  • Temperatury wody do kąpieli noworodka
  • Kąpiel noworodka – przed czy po jedzeniu?
• Czy kąpiel noworodka z kikutem jest bezpieczna?
• Akcesoria do kąpieli noworodka – co warto przygotować?
• Jakie kosmetyki do kąpieli noworodka wybrać?
• Jak często kąpać noworodka?
• Pielęgnacja noworodka po kąpieli – podstawowe wskazówki

Pierwsza kąpiel noworodka – w szpitalu czy dopiero w domu?

Po urodzeniu ciało maluszka pokryte jest tzw. mazią płodową, czyli biofilmem, który może nieco przypominać wosk (zawiera sporo lipidów, a jego pH wynosi 6,7-7,4). Choć nie wygląda szczególnie dobrze i wiele osób od razu chciałoby umyć dziecko – lepiej zaczekać! Pełni ona bowiem szereg ważnych funkcji, w tym m.in. podczas porodu ułatwia przejście dziecka przez kanał rodny, a później ochrania przed ewentualnymi infekcjami, działa antybakteryjnie, termoregulacyjnie, pozwala utrzymać odpowiednie nawilżenie skóry oraz wspomaga proces przystosowania organizmu malucha do środowiska pozamacicznego.[1,3,4]

Co się z tym wiąże, lepiej odwlec pierwszą kąpiel noworodka, niż przeprowadzić ją zbyt szybko. Wskazuje się, że bez problemu można zaczekać z nią nawet do momentu powrotu do domu – standardowo (jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań) wychodzi się ze szpitala trzeciego dnia po porodzie. Owe 3 dni bez kąpieli są czasem, który może przynieść skórze malucha wiele korzyści. Nie oznacza to – rzecz jasna – unikania innych czynności pielęgnacyjnych, przykładowo okolice pieluszkowe należy przemywać kilka razy dziennie (wystarczy ciepłą wodą).

Akcesoria do kąpieli noworodka – co warto przygotować?

Przed każdą kąpielą warto przygotować niezbędne rzeczy, by w trakcie jej wykonywania, mieć już wszystko pod ręką. Poniższa lista wskazuje na najważniejsze elementy:

• wanienka lub specjalne wiaderko do kąpieli noworodka – w niektórych przypadkach dobrze sprawdzają się też maty do wanny lub innego rodzaju wanienki, które są dedykowane właśnie najmłodszym dzieciom. Co więcej, nic nie stoi na przeszkodzie, by wykonać kąpiel noworodka w umywalce;
• ręcznik z kapturkiem (czyli tzw. rożek kąpielowy) lub 2 oddzielne ręczniki (jeden mniejszy, drugi większy);
• pielęgnacyjne akcesoria do kąpieli noworodka – waciki, gaziki, myjka z naturalnego i delikatnego dla skóry materiału (najlepiej z bawełny);
• sól fizjologiczna do przemycia oczu;
• kosmetyki do kąpieli noworodka – do podstawowego wyposażenia należą: dostosowany do skóry noworodka płyn do mycia oraz emolienty (w razie potrzeby);
• dodatkową małą miseczkę, w której będzie można umieścić czystą wodę – może przydać się np. do opłukania twarzy malucha;
• pieluszkę oraz ubranko do założenia po kąpieli;
• termometr do sprawdzenia temperatury wody.

Czy wszystkie z wymienionych tu rzeczy są obowiązkowe przy każdej kąpieli? Nie, a przykładem jest sól fizjologiczna – jeśli dziecko nie ma problemów z zaczerwienionymi czy obrzękniętymi oczkami, pielęgnacja nie musi być wykonywana przy jej pomocy. Podobnie jest także z termometrem – równie dobrze sprawdza się tradycyjna metoda „na łokieć” (zanurzenie łokcia w wodzie, która powinna być nieco cieplejsza niż ciało dorosłej osoby). Dla rodziców lubiących gadżety, ciekawym rozwiązaniem mogą być też specjalne wanienki z wbudowanym termometrem, który na bieżąco wskazuje stan wody. Pozwala to mieć kontrolę nad temperaturą przez cały czas trwania kąpieli.

Jak zatem widać, opcji jest bardzo wiele, a nie każda sytuacja wymaga zastosowania wszystkiego jednocześnie. Warto zatem po pierwszych kąpielach noworodka zweryfikować, co w danym przypadku jest kluczowe – każdy rodzic i każde dziecko jest inne, więc do powyższej listy należy podejść przede wszystkim z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb oraz preferencji.

Jakie kosmetyki do kąpieli noworodka wybrać?

W pewnych aspektach skóra noworodka różni się od skóry osób dorosłych. Owszem, zbudowana jest tak samo – posiada naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną. Obecne są także m.in. naczynia krwionośne czy przydatki skóry (czyli gruczoły łojowe, paznokcie oraz włosy). Nie każdy z tych elementów jest jednak w pełni dojrzały, np. naskórek czy warstwa rogowa są bardzo cienkie, podobnie jak mniejsza jest też grubość skóry właściwej. Stąd też skóra noworodka jest delikatniejsza, cieńsza, wrażliwsza i bardziej podatna na uszkodzenia, podrażnienia czy przesuszenie – należy mieć to na uwadze i stawiać przede wszystkim na kosmetyki, które są tworzone specjalnie z myślą o tak małych dzieciach.

Powinny mieć pH na poziomie 5,5-7,0, a także być bezzapachowe i bez dodatku żadnych barwników. Należy unikać m.in. zwykłego mydła, w tym także szarego, ponieważ jego pH może osiągać nawet poziom 11,0. Jest to odczyn alkaliczny (zasadowy), który może podrażniać skórę noworodka, a także usuwać z niej niezbędną, hydrolipidową warstwę ochronną.[1,2]

Co istotne, warto stosować najmniejsze z możliwych ilości (2-3 pompki) hipoalergicznych płynów do kąpieli (dozwolonych od pierwszych dni życia), a po jej przeprowadzeniu, dokładnie spłukać wszelkie środki z ciała malucha.

Jak kąpać noworodka – krok po kroku

Jeśli przygotowane są już wszystkie niezbędne akcesoria do kąpieli noworodka, a także przygotowani są opiekunowie (m.in. mają umyte ręce), można rozebrać malucha – należy jednak pamiętać o szybkim zawinięciu go w ręcznik lub tetrową pieluszkę. Po pierwsze, nie pozwoli to dziecku zmarznąć, a po drugie – ochroni rodziców przed ewentualnym zasiusianiem.

Kolejnym krokiem jest już włożenie dziecka do wanienki. Co istotne, poleca się, by pierwszymi częściami ciała, które zetkną się z wodą, były rączka lub nóżka dziecka. Maluch powinien być wtedy lekko przechylony w stronę wody (nie można noworodka wkładać brzuszkiem do przodu, ale ustawienie rąk pod lekkim kątem pozwoli dziecku lepiej odnaleźć się w sytuacji). Często bowiem wkłada się malucha od razu plecami lub pośladkami, a to może go o wiele bardziej zestresować, wystraszyć i zniechęcić do kąpieli – dlaczego? Kontakt z wodą jest wtedy czymś, czego się nie spodziewa. Jeśli jednak da mu się początkowo poznać, z czym zaraz zetknie się jego ciało, doświadczane bodźce będą odczuwane jako mniej zagrażające.

Malucha najlepiej położyć na lewym przedramieniu, nogami w stronę opiekuna – tak, by w całej ręce dorosłego miał oparcie. Takie położenie pozwala dłonią zapewnić stabilność pleców i główki dziecka. Ręka prawa stanowi zaś zabezpieczenie i ułatwia przeniesienie noworodka do wanienki czy wiaderka do kąpieli. Gdy maluch jest już w wodzie, prawa dłoń może zostać uwolniona i zająć się myciem małego ciałka. O czym należy wtedy pamiętać? Dziecko opieramy bezpośrednio na dnie wanienki, można rozłożyć np. pieluszkę w wodzie, żeby dziecko nie miało kontaktu z plastikiem wanienki. Ręką podtrzymujemy górę pleców, kark i główkę. Często rodzice zastanawiają się nad tym, czy dozwolone jest moczenie kikuta pępowinowego. Można go zamoczyć, nawet należy go umyć i po kąpieli delikatnie osuszyć. Warto pozostawić go do wyschnięcia, zanim kikut zostanie zasłonięty.

Po dokładnym opłukaniu dziecka, należy osuszyć je delikatnie ręcznikiem, przy czym nie powinno się dotykać okolicy wspomnianego kikuta – tę można spryskać płynem do dezynfekcji i dopiero wtedy lekko wytrzeć jałowym gazikiem. Co istotne, zdrowa skóra noworodka nie wymaga smarowania żadnymi balsamami czy kremami. Należy tylko zabezpieczyć okolicę pieluszkową, do czego zwykle stosuje się np. specjalne maści. Po tym pozostaje już tylko ubranie dziecka i spokojne, pełne miłości tulenie.

• Temperatura wody do kąpieli noworodka

Odpowiednia temperatura wody jest bardzo istotna w przypadku pierwszych kąpieli. Organizm dziecka ma w tym czasie i tak wiele stresu, a zbyt zimna lub gorąca woda mogłaby dostarczyć kolejnych napięć. Co więcej, odporność malucha jest jeszcze słabo rozwinięta. Nieodpowiednia temperatura wody mogłaby zatem stać się czynnikiem znacznie zwiększającym ryzyko ewentualnych infekcji.

Wskazuje się, że najkorzystniejsza jest temperatura na poziomie 37 °C – przypomina wtedy ciepło, z którym dziecko miało do czynienia w łonie mamy. Może to zatem wpłynąć uspokajająco. Co więcej, jest to temperatura odpowiednia dla cienkiej i wrażliwej skóry malucha. Jeśli zaś chodzi o temperaturę powietrza, w pomieszczeniu, w którym dziecko jest kąpane, powinna wynosić 22-24 °C.

Co przy tym istotne, gdy ciałko malucha jest wilgotne, szybciej dochodzi do utraty ciepła. Stąd też pierwsze kąpiele nie powinny trwać dłużej niż kilka minut.

• Kąpiel noworodka – przed czy po jedzeniu?

Najlepiej wykonywać kąpiele w środku przerwy pomiędzy posiłkami. Dziecko nie powinno być w tym czasie ani zbyt głodne – to mogłoby zwiększyć stres – ani też najedzone, co mogłoby prowadzić do ulewania.

Czy kąpiel noworodka z kikutem jest bezpieczna?

Kąpiel noworodka z kikutem jest jak najbardziej możliwa. Gojenie trwa zazwyczaj od 7 do nawet 20 dni – trudno byłoby przez cały ten czas unikać wszelkich czynności pielęgnacyjnych. Należy jednak nieustannie mieć na uwadze fakt, że jest to rana, o którą trzeba dbać w sposób minimalizujący ewentualne ryzyko powikłań. Po zamoczeniu kikuta pępowiny należy go po prostu delikatnie osuszyć czystym, jałowym kompresem i pozostawić do całkowitego wyschnięcia. [1,3]

Co więcej, należy też raz dziennie dezynfekować pępek środkiem z oktenidyną – może mieć to miejsce zaraz po wieczornej kąpieli. Po jego zastosowaniu również trzeba zaczekać do przeschnięcia wrażliwej okolicy i dopiero po tym można założyć ubranka.

Jak często kąpać noworodka?

Jako że skóra noworodka jest jeszcze bardzo cienka, lepiej nie narażać jej na dodatkowe podrażnienia czy przesuszenia. Kąpiel 2-3 razy w tygodniu będzie wystarczająca.[1]

Pielęgnacja noworodka po kąpieli – podstawowe wskazówki

Jak to zostało wspomniane, zdrowa skóra noworodka nie wymaga wykonywania specjalnych czynności pielęgnacyjnych po kąpieli, w tym np. używania balsamów czy kremów. Jeśli jednak jest przesuszona lub podrażniona, warto natłuścić ją emolientami. Są to naturalne środki, które można dostać m.in. pod postacią wymienionych wyżej balsamów, kremów, olejków czy emulsji. Emolienty zawierają w sobie m.in. składniki roślinne, jak np. oleje czy wosk pszczeli, a także tłuszcze zwierzęce, witaminy czy fosfolipidy. Ich rolą jest natłuszczenie skóry, nawilżenie, wsparcie bariery hydrolipidowej naskórka, a także działanie przeciwzapalne. [1,3]

Warto też pamiętać, że złuszczanie naskórka w pierwszych tygodniach życia jest zjawiskiem normalnym – wiąże się z faktem przejścia ze środowiska wodnego, w którym rozwijał się płód, do środowiska powietrznego, w jakim dziecko funkcjonuje od momentu narodzin. Kluczowa będzie zatem dokładna obserwacja skóry malucha i podążanie za jej konkretnymi potrzebami – tylko indywidualne podejście pozwala w pełni je zaspokoić.[3]

Źródła:

1. Kmieć, M. L., Urysiak -Czubatka, I., Broniarczyk-Dyła, G., Pielęgnacja skóry dzieci, Postępy Dermatologii i Alergologii 2010; XXVII, 1: 40–44
2. Gorczyca, A., Plichta, D., Śpiewak, R., Analiza składu dostępnych na polskim rynku preparatów do pielęgnacji skóry noworodków i niemowląt pod kątem występowania składników o znanym potencjale uczulającym, Alergoprofil 2017, Vol. 13, Nr 3, 110-117
3. Barczykowska, E., Panek, P., Grabinska, M., Kurylak, A., Morphological-functional considerations of neonatals’ and early children’s skin care, Medical and Biological Sciences, 2015, 29/3, 5-13
4. Sybilski, A. J., Skóra – najważniejszy narząd naszego ciała. Dbajmy o nią!, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2012, 8 (4), p. 375-379