Pielęgnacja noworodka po porodzie – jak pielęgnować chłopca, a jak dziewczynkę?

Pielęgnacja noworodka – kikut pępowinowy

Jednym z pierwszych pojawiających się zwykle pytań, jest to o pielęgnację kikuta pępowinowego, czyli pozostałości po pępowinie. Jest to jedna z najważniejszych do zabezpieczenia kwestii, ponieważ stanowi najbardziej podatny na ewentualne zakażenie obszar ciała noworodka – jak zatem powinna przebiegać pielęgnacja w tym zakresie?

Początkowo kikut pępowinowy jest zaciśnięty specjalnym jałowym zaciskiem (klemem). Kikut ma kolor biały lub białawo-niebieski, jest wilgotny i śliski. Jednak już w 2. dobie życia dziecka zaczyna wysychać, przybierając barwę żółtą, następnie żółto-brązową, by w kolejnych dniach być już ciemnobrązowym, suchym, twardym i znacznie mniejszym. Co ważne, skóra dookoła niego nie powinna wykazywać żadnych stanów zapalnych, czyli np. obrzęku czy zaczerwienienia.

Kikut odpada zwykle pomiędzy 5. a 15. dniem życia noworodka. Początkowo w miejscu powstającego pępka może wystąpić specyficzna wydzielina, lekkie pokrwawienia czy nawet pojawić się strup. W kolejnych dniach wszystko powinno być już jednak ładnie wygojone (zazwyczaj do 18.-20. dnia).^[1,2]

Co należy wiedzieć o pielęgnacji noworodka właśnie w tym kontekście? Po pierwsze, nie ma tu żadnych różnic w opiece nad chłopcami i dziewczynkami. Po drugie, warto kierować się poniższymi wskazówkami:

• zacisk często zdejmuje się już w 2. dobie życia malucha, jeszcze podczas pobytu w szpitalu. Jeśli nie zostanie zdjęty, najlepiej aby zrobiła to położna podczas pierwszej, patronażowej wizyty w domu;
• najważniejsze dla gojenia tego obszaru jest zachowywanie suchości i czystości, stąd też ważne jest kilkukrotne w ciągu doby osuszanie okolic przyszłego pępka;
• polecanymi preparatami, którymi można zdezynfekować ranę, są środki zawierające oktenidynę. Wskazuje się jednak, że tego typu dezynfekcję należy przeprowadzać tylko w przypadku, gdy pojawiają się niepokojące objawy lub warunki higieniczne, w jakich przebywa dziecko, nie są dobre;
• powinno się unikać moczenia kikuta, a jeśli już do tego dojdzie – np. w czasie kąpieli – konieczne jest dokładne osuszenie;
• co może przydać się do pielęgnacji kikuta? Przede wszystkim patyczki higieniczne oraz jałowe gaziki lub bawełniane waciki;
• co istotne, przed rozpoczęciem jakichkolwiek czynności pielęgnacyjnych noworodka, zawsze należy dokładnie umyć ręce;
• raz dziennie należy przemyć kikut wodą lub wodą z mydłem – należy nasączonym wacikiem wymyć delikatnie całość. Kolejnym krokiem jest odchylenie kikuta ku górze, co pozwoli dostrzec miejsce, w którym dochodzi do stopniowego odklejania. Jeśli jest ono wilgotne, należy wszystko dokładnie wytrzeć jałowym gazikiem. To samo należy powtórzyć z drugiej strony, czyli po odciągnięciu resztek pępowiny w dół. Całość powinno się dodatkowo pozostawić do naturalnego wyschnięcia – wietrzenie bardzo ułatwia gojenie (generalnie nie powinno się tego miejsca zasłaniać np. pieluszką; warto zachować dostęp powietrza);[^1]
• co ważne, do pielęgnacji kikuta pępowinowego nie można używać środków zawierających alkohol! Mogą silnie podrażnić skórę noworodka i tym samym znacznie wydłużyć czas gojenia rany;^[1]
• bardzo ważne jest monitorowanie kikuta – rodzice powinni dokładnie obserwować go z każdej strony. Należy zwrócić uwagę m.in. na: ewentualną widoczną ropę lub krew, bardzo nieprzyjemny zapach, obrzęk, zaczerwienienie etc.;
• co istotne – nigdy nie można przyspieszać odrywania kikuta! Musi odpaść sam, bez jakichkolwiek prób odrywania go;
• jeśli kikut nie odpadnie po 15 dniach, należy skonsultować się z lekarzem – nie musi to oznaczać nic niepokojącego, być może po prostu tkanka była w danym przypadku wyjątkowo gruba. Mimo wszystko, lepiej sprawdzić to wraz ze specjalistą.^[1]

Kąpiel noworodka – co trzeba wiedzieć?

Z pierwszą kąpielą noworodka lepiej odczekać kilka dni, niż przeprowadzić ją za szybko. Poleca się umycie dziecka w 3. dobie życia, kiedy maluch znajdzie się już w warunkach domowych. Do tego momentu na jego skórze będzie jeszcze sporo mazi płodowej, która korzystnie oddziałuje m.in. na odporność dziecka.

Co ważne, warto przed każdą kąpielą sprawdzić, czy oby na pewno wszystkie rzeczy zostały przygotowane – dobrze mieć je później od razu pod ręką. Poza wanienką, ważny jest ręcznik z kapturkiem, dodatkowy zwykły ręcznik, waciki, myjka bawełniana, kosmetyki specjalnie dostosowane do potrzeb skóry noworodka, pieluszka oraz ubranka na zmianę.

Biorąc pod uwagę kosmetyki, pielęgnacja noworodka powinna bazować na środkach bezzapachowych, bez dodatku barwników, o pH na poziomie 5,5-7,0. Dobrze sprawdzają się też różnego rodzaju emolienty, które pomagają dbać o barierę hydrolipidową skóry dziecka. Poza tym, warto wiedzieć, że:

• woda do kąpieli noworodka powinna mieć 37 °C;
• pierwsza kąpiel nie powinna trwać dłużej niż kilka minut;
• najlepiej kąpać maluch pomiędzy posiłkami – ani w momencie, gdy jest głodny, ani od razu po jedzeniu;
• bez problemu można kąpać noworodka z kikutem pępowinowym – trzeba po prostu uważać na zbyt mocne przemoczenie, a na koniec dokładnie osuszyć okolice pępka;
• noworodka powinno się kąpać co 2-3 dni – zdecydowanie nie jest to potrzebne codziennie;
• każdego dnia należy jednak pamiętać o delikatnym przemywaniu twarzy dziecka, skóry w obszarze fałdek, a także miejsc intymnych – te powinno się przemywać podczas każdej zmiany pieluszki.

Kąpiel i pielęgnacja noworodka – dziewczynki

Powyższe wskazówki odnoszą się do maluchów obu płci. Są jednak pewne aspekty związane z pielęgnacją noworodka w obszarze narządów intymnych, które różnicują chłopców i dziewczynki.

Jak to zostało wspomniane, toaleta obszarów intymnych powinna mieć miejsce przy każdej zmianie pieluszki. Wystarczy do tego wacik oraz przegotowana woda (lecz ochłodzona!). Po zabrudzeniu pieluszki, należy zwilżonym wacikiem delikatnie przemyć ów obszar, najlepiej aż do wysokości pępka. Kolejnym wacikiem powinno się przemyć pachwiny oraz okoliczne fałdki skórne. Następnie należy delikatnie wyczyścić okolice warg sromowych.

Co ważne, u dziewczynek zawsze należy przecierać wacikiem od przodu do tyłu – pozwoli to zmniejszyć ryzyko przeniesienia bakterii kałowych do sfer intymnych, co może spowodować infekcję. Co równie istotne, nie można wymywać śluzu, który obecny jest w środku sromu. Jest to naturalna wydzielina, zapewniająca zdrowie miejsc intymnych. Chcąc wymyć te okolice, należy podnieść nóżki dziecka do góry, trzymając jedną ręką, z palcem pomiędzy kostkami stóp. Ostatnim krokiem jest umycie okolic odbytu i pośladków – wciąż należy pamiętać o utrzymaniu odpowiedniego kierunku przecierania wacikiem.

Po umyciu warto pozostawić chwilę malucha bez pieluszki i pozwolić skórze nieco się przewietrzyć. Na koniec można posmarować ją specjalną maścią lub kremem, które ochronią np. przed odparzeniami, a także założyć świeżą pieluszkę.

Kąpiel i pielęgnacja noworodka – chłopca

Jak to wygląda w przypadku chłopców? Przede wszystkim należy pamiętać, że w pierwszych latach życia u większości noworodków płci męskiej występuje fizjologiczna stulejka, czyli niemożność odprowadzenia napletka do rowka zażołądnego – jest to istotne w kontekście mycia prącia.

Początek pielęgnacji noworodka chłopca jest jednak bardzo podobny do toalety dziewczynki – należy zdjąć zabrudzoną pieluszkę i namoczonym wacikiem wytrzeć skórę dziecka aż do okolicy pępka. Kolejnym wacikiem trzeba obmyć okolice pachwin, fałdki na udach, a także skórę w pobliżu genitaliów. Trzeba też delikatnie podnieść jądra i wymyć miejsce pod nimi – może się tam zbierać wydzielina, resztki skóry, bakterie etc. Następnie należy przemyć same jądra oraz prącie (pamiętając o obszarze, w którym oba te narządy łączą się ze sobą). Na koniec – również podobnie jak u dziewczynek – należy podnieść nóżki dziecka do góry i umyć pupę, a także okoliczną powierzchnię ud, posmarować skórę specjalną maścią oraz założyć świeżą pieluszkę.

Co ważne w kontekście stulejki, nie można na siłę starać się odprowadzić napletka. Można bardzo delikatnie spróbować, ale jeśli pojawi się jakikolwiek – nawet najmniejszy – opór, trzeba przestać i przemyć prącie wacikiem tylko z zewnątrz.^[2]

Dobre przygotowanie to podstawa!

W kontekście odpowiedniej troski o higienę dziecka, bardzo ważne jest dobre przygotowanie. Stąd też pytanie o to, jak pielęgnować noworodka, powinno pojawić się już na etapie kompletowania wyprawki – najlepiej około 6.-8. miesiąca ciąży. Pomocne w tym zakresie na pewno będą również zajęcia w szkołach rodzenia.

Co istotne, opisane tu sposoby pielęgnacji noworodka dotyczą dzieci urodzonych w terminie. Nieco inaczej wygląda to w przypadku wcześniaków i zależy od momentu, w którym przyszły na świat. Warto również pamiętać o tym, że nie ma „głupich pytań” – położna środowiskowa, która przychodzi do rodziny na wizyty poporodowe, zawsze może odpowiedzieć na wszelkie pytania dotyczące opieki nad tak małym dzieckiem. Z wątpliwościami wcale nie trzeba sobie radzić w pojedynkę!

Źródła:

1. Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego. Wydanie I (2015) Warszawa: Polskie Towarzystwo Neonatologiczne
2. Malczyk, Żaneta & Jarzumbek, Anna & Kleszyk, Magdalena & Ziora, Katarzyna & Oswiecimska, Joanna. (2014). Postępowanie ze stulejką u chłopców. Pediatria Polska. 89. 361-365