Ciemiączka są strukturami tworzącymi plastyczne połączenia między kośćmi czaszki dziecka. Charakterystyczne zmiany w ich wyglądzie w niektórych sytuacjach mogą pomagać w diagnostyce zaburzeń w stanie zdrowia malucha. Zapadnięte ciemiączko u noworodka czy niemowlaka świadczy przede wszystkim o odwodnieniu organizmu. Nagła zmiana w wyglądzie tej struktury u dziecka powinna skłonić do szybkiego skontaktowania się z lekarzem.
Co znajdziesz w tym artykule:
Co to jest ciemiączko i do czego służy?
Ciemiączkiem nazywamy zbudowane z błony łącznotkankowej spojenie znajdujące się na styku kości tworzących czaszkę noworodka. Dopiero po urodzeniu niektóre z tych połączeń ulegają stopniowemu kostnieniu, a więc twardnieją i stają się sztywne, nieelastyczne. Zazwyczaj wszystkie ciemiączka zanikają w pełni przed ukończeniem przez dziecko 2. roku życia, ale możliwe jest zarastanie ciemiączka przedniego znacznie wcześniej lub po 2 – gich urodzinach..
Ciemiączka odgrywają ważną rolę przede wszystkim w czasie porodu siłami natury. Plastyczne połączenia między kośćmi czaszki pozwalają w pewnym stopniu na zmianę kształtu główki (największej części ciała noworodka) i łatwiejsze przeciśnięcie się jej przez kanał rodny. Wpływa to szybszy oraz bezpieczniejszy przebieg porodu. Ciemiączka umożliwiają także intensywny wzrost główki dziecka na początkowym etapie życia.
Rodzaje ciemiączek u niemowlaka
U dziecka w wieku noworodkowym można zaobserwować dwa główne rodzaje ciemiączek, które w kolejnych miesiącach po urodzeniu ulegają mineralizacji i kostnieją.
Ciemiączko przednie u niemowlaka
To ciemiączko, zgodnie ze swoją nazwą, znajduje się z przodu główki dziecka (a dokładniej - nieco powyżej środka czoła). Powstaje jako połączenie między 2 kośćmi czołowymi i 2 kośćmi ciemieniowymi.
Ciemiączko przednie ma kształt rombu (może przypominać diament lub latawiec). Jest największym ze wszystkich rodzajów. Średni rozmiar tej struktury to 2 cm na 2 cm, jednak wielkość może znacznie różnić się u poszczególnych dzieci. Czasami ciemiączko przednie w pierwszych miesiącach życia jeszcze się powiększa, ale później maleje i stopniowo całkowicie zarasta. Zazwyczaj można je zauważyć i wyczuć do czasu osiągnięcia przez dziecko wieku od 7 do 19 miesięcy.
Ciemiączko przednie jest rodzajem najczęściej kojarzonym i obserwowanym przez rodziców. Ma też największe znaczenie w kontekście medycznym (zmiany w jego wyglądzie mogą sugerować określone zaburzenia w stanie zdrowia).
Ciemiączko tylne u niemowlaka
Ciemiączko tylne stanowi połączenie między 2 kośćmi ciemieniowymi oraz kością potyliczną. Znajduje się w tej samej linii co ciemiączko przednie, tylko w tylnej części głowy. Ma kształt trójkąta i jest bardzo małe (średnio najdłuższy wymiar to 0,5-1 cm).
Ciemiączko tylne typowo zamyka się znacznie wcześniej niż ciemiączko przednie – zwykle przestaje być wyczuwalne już w 1. lub 2. miesiącu życia dziecka.
Zapadnięte ciemiączko – jak je rozpoznać?
Kiedy mówimy o nieprawidłowościach w wyglądzie ciemiączka, najczęściej mamy na myśli ciemiączko przednie, które jest znacznie lepiej widoczne. Zapadnięte ciemiączko ma postać wklęśnięcia w główce dziecka. Jest wiotkie, nienapięte.
Kiedy dotykamy prawidłowe ciemiączko na główce dziecka, możemy wyczuć, że jest to nieznacznie wklęsła przestrzeń. Nie powinno to być natomiast widoczne gołym okiem wyraźne wgłębienie – taki stan świadczy o zaburzeniach.
Jako rodzic, a więc osoba, która najlepiej zna swoje dziecko, prawdopodobnie łatwo zauważysz, kiedy wygląd ciemiączka nagle się zmieni i zacznie odbiegać od normalnego dla twojego malucha. Jeśli struktura wydaje ci się lekko wgłębiona, ale jest to niewielki stopień wklęśnięcia, do którego występowania u dziecka jesteś przyzwyczajona, nie powinien to być powód do zmartwień.
Zapadnięte ciemiączko – o czym może świadczyć?
Główną, najczęstszą przyczyną zapadnięcia się ciemiączka u dziecka jest odwodnienie. W takiej sytuacji u niemowlaka obserwuje się zazwyczaj także inne objawy:
- Zmniejszenie częstotliwości i ilości wydalanego moczu,
- Płacz bez łez,
- Zapadnięte gałki oczne,
- Wysuszone błony śluzowe,
- sucha, plastyczna skóra na brzuszku
- Wyraźne rozdrażnienie, niepokój dziecka albo (przy bardziej nasilonym stopniu odwodnienia) widoczne zmęczenie, senność, apatię.
W znacznie rzadszych przypadkach zdarza się, że występowanie zapadniętego ciemiączka wynika z niedożywienia dziecka.
Co zrobić, gdy zauważysz u dziecka zapadnięte ciemiączko?
Jeśli dziecko ma zapadnięte ciemiączko i obserwujesz u niego dodatkowo inne wyraźne oznaki odwodnienia, zabierz je do szpitala. Niemowlęta i małe dzieci są w znacznie większym stopniu narażone na poważne powikłania wynikające z niedoborów płynów (i związane z tym zaburzenia elektrolitowe). Ciężki stopień odwodnienia w ich przypadku rozwija się bardzo szybko. W takiej sytuacji dziecko może wymagać dożylnego podawania płynów.
Dziecko z zapadniętym ciemiączkiem warto doraźnie przystawić do piersi, żeby nawodnić jego organizm. W przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym można podawać mieszankę mleczną przygotowaną zgodnie z instrukcją na opakowaniu (nie należy zmieniać proporcji między wodą i proszkiem).
Źródła:
- Lipsett B. J., Reddy V., Steanson K. (2023) Anatomy, Head and Neck: Fontanelles, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK542197/.
- MedlinePlus (2023) Fontanelles – sunken, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/ency/article/003309.htm.
- National Health Services (2022) Dehydration, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/dehydration/.
- American Academy of Pediatrics (2019) Signs of Dehydration in Infants & Children, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/health-issues/injuries-emergencies/Pages/dehydration.aspx.
- Daley S. F., Avva U. (2024) Pediatric Dehydration, StatPearls, National Library of Medicine, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK436022/.