Brak kupy u niemowlaka – co zrobić, jak postępować?

Wypróżnianie się niemowląt – co warto o nim wiedzieć?

Należy zacząć od podkreślenia, że obserwacje wypróżnień malucha to bardzo dobry pomysł – rodzice słusznie uważają to za swego rodzaju „papierek lakmusowy” zdrowia dziecka. Co więcej, istotna jest w tym zakresie nie tylko częstotliwość, z jaką niemowlę robi kupy, lecz także ich kolor czy konsystencja. Jednocześnie należy pamiętać, że układ trawienny noworodków i niemowląt pracuje nieco inaczej niż osób dorosłych, stąd też porównywanie w jakimkolwiek wymienionym wyżej aspekcie wypróżnień maluchów z wypróżnieniami osób starszych po prostu nie ma sensu.

Jaki zatem jest rytm wypróżnień dziecka i o czym mogą świadczyć określone cechy kupy noworodka lub niemowlaka? Oto podstawowe informacje:

• w 1. dobie życia dziecko zazwyczaj oddaje 1 stolec, a w zasadzie – smółkę. Cechuje się bardzo ciemnym, czasem wręcz czarnym kolorem, a także dużą lepkością. Smółka składa się m.in. z żółci, ale także z resztek płynu owodniowego, którym maluch był otoczony w czasie życia płodowego ^[1];
• jeśli smółka nie pojawiła się w ciągu 1. doby życia dziecka, powinno się ten fakt zgłosić lekarzowi, ponieważ wskazana może okazać się dokładniejsza obserwacja, dotycząca np. drożności jelit maluszka;
• pomiędzy 2. a 4. dobą życia wciąż wydalana będzie smółka, choć zwykle od 3. dnia pojawia się już także stolec przejściowy. Zazwyczaj tego typu kupa występuje 2-4 razy w ciągu dnia i także jest dość ciemna, często zielonkawa i grudkowata ^[1];
• od 5. doby życia zaczynają zaś pojawiać się dość luźne, żółte stolce; zazwyczaj 3-4 na dobę ^[1] – w takiej formie i częstotliwości powinny występować prawie do końca 2. miesiąca życia dziecka;
• dlaczego mowa o 2. miesiącu życia? Ponieważ około 5 -6. tygodnia rytm wypróżnień malucha może się zmienić. Stolce mogą występować rzadziej i nawet kilkudniowy brak kupy u niemowlaka może być stanem fizjologicznym. Co istotne, u innych niemowląt, szczególnie karmionych piersią – stolec może pojawiać się nawet do 8-10 dziennie i to także może być normą. Wszystko jest w tym zakresie kwestią indywidualną.

Brak kupy u niemowlaka – czy powinien niepokoić?

Należy pamiętać, że liczba i charakter wypróżnień są zależne od wieku i sposobu karmienia. U niemowląt karmionych piersią normą są stolce po każdym karmieniu (nawet do 7-10 dziennie) lub co kilka dni (nawet od 7 do 10 dni). Stolce niemowląt karmionych mlekiem matki są niewielkie, a konsystencja papkowata lub półpłynna. Zaś u niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym za normę uznaje się do 2-3 papkowatych lub uformowanych stolców dziennie ^[7,8].

Rytm wypróżnień u niemowlęcia jest sprawą indywidualną i zakres normy jest dosyć szeroki. Co ciekawe, w jednym z badań wykazano, że w 2. miesiącu życia niemal 40 proc. dzieci wypróżniało się rzadziej niż raz dziennie ^[9].

Rodzicom w takim przypadku często od razu na myśl przychodzi problem z zaparciem. Owszem, może się to zdarzyć, ale wcale nie musi! Jeżeli spełnione są poniższe warunki, kilkudniowy brak kupy u niemowlaka prawdopodobnie nie oznacza nic niepokojącego:

• maluch zwiększa masę ciała;
• jest generalnie zdrowy;
• nie okazuje większych problemów podczas wypróżnień;
• stolce mają prawidłowy kolor i konsystencję.

Warto też dodać, że jednym z parametrów różnicowania wspomnianego zaparcia u niemowląt z fizjologicznym, rzadkim rytmem wypróżnień może być wymieniona tu konsystencja. Jeśli jest luźna, zaparcie prawdopodobnie można wykluczyć. W ich przypadku stolec często jest zbity i twardy, a jego wydalaniu towarzyszą objawy, które ewidentnie świadczą o trudnościach w całym procesie. Co więcej, generalnie do końca 1. miesiąca życia nawet połowa noworodków ma kupki bardzo wodniste.

Jeśli zaś chodzi o barwę, do około 7.-8. miesiąca stolce są najczęściej żółte lub ciemnożółte. Później stopniowo ulegają zmianom, by u roczniaków (lub nawet nieco młodszych maluchów) móc obserwować już kupki brązowe. Jeśli zaś pojawi się kupa o kolorze zielonym, może to wskazywać na różnego rodzaju problemy, choć – co istotne – wcale nie musi. Może to być konsekwencją np. alergii, lecz równie dobrze wynikać chociażby z ząbkowania.

Nieco inaczej jest w przypadku dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym – ich kupy mogą mieć bardziej urozmaiconą kolorystykę już od początku. Zwykle są też gęstsze, ponieważ mleko modyfikowane jest w mniejszym stopniu wchłaniane niż mleko matki.

Możliwe przyczyny braku kupki u niemowląt

Warto zacząć od pierwszych dni życia – jeśli u malucha, który ma 2 lub 3 tygodnie, kupa nie pojawia się regularnie 3-4 razy dziennie, może świadczyć to o nieprawidłowościach w zakresie karmienia. W takim przypadku należy pilnie skonsultować się z pediatrą, położną lub doradczynią laktacyjną.

Jeśli zaś chodzi o brak kupki u niemowląt będących już w 2. miesiącu życia, zwłaszcza tych karmionych piersią, może być po prostu sygnałem, że organizm wchłania znaczną większość pobranego od mamy pożywienia i nie ma potrzeby wypróżniać się tak często. Co więcej, jeśli w takim przypadku nie pojawiają się żadne inne niepokojące objawy, maluch rozwija się prawidłowo, jego masa ciała wzrasta, a jeśli już oddaje stolec nie widać, by sprawiało mu to duże trudności – to nie ma powodów do zmartwień.

Jeśli jednak występuje przeciwieństwo opisanych tu objawów – dziecko spina się podczas wypróżniania, płacze, ma wzdęty brzuszek, puszcza bąki, ale kupa i tak się nie pojawia, być może doświadcza zaparcia czynnościowego.

Inną przyczyną problemów w zakresie wypróżnień może być dyschezja niemowlęca. Występuje zwykle w ciągu pierwszych 3. miesięcy życia i może trwać nawet do 6. miesiąca. Jej objawy są bardzo niepokojące: maluch przed oddaniem stolca zaczyna intensywnie płakać i krzyczeć, co trwa od kilku do nawet kilkudziesięciu minut. Co istotne, owe symptomy znikają zaraz po zrobieniu kupy, która zwykle jest luźna, miękka, robiona bez większego wysiłku i często pojawiająca się nawet każdego dnia. Tego typu problemy wynikają z nieodpowiedniej pracy mięśni, co utrudnia defekację. Z czasem jednak organizm malucha samoistnie uczy się ową pracę prawidłowo koordynować i nie są w tym przypadku potrzebne żadne szczególne sposoby leczenia ^[2].

Gdy brak kupki u niemowlaka = zaparcie

Jeśli chodzi o zaparcie definiuje się je jako takie oddawanie stolca, które wymaga specjalnego wysiłku, jest utrudnione, może sprawiać ból, wiązać się ze wzdęciami, popuszczaniem stolca lub bardzo małą częstotliwością defekacji (a przynajmniej rzadszą niż wskazują na to normy). Do tego kupy często są wtedy twarde i zbite, co dodatkowo utrudnia prawidłowe wypróżnianie. Co ważne w kontekście ewentualnej diagnostyki, objawy muszą być obecne przez co najmniej miesiąc ^[3,4] .

Co ciekawe, wskazuje się, że zaparcie częściej dotyczy dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym. Dlaczego? Po pierwsze, często wiąże się to z nieprawidłowym przygotowaniem pokarmu, np. z zastosowaniem niepoprawnych proporcji. Po drugie, mleko kobiece zawiera m.in. wiele naturalnych prebiotyków, co ułatwia wypróżnianie. U dzieci karmionych piersią zaparcie – jeżeli w ogóle – zwykle występuje już po rozpoczęciu rozszerzania diety ^[7]. Co więcej, niektóre maluchy mają do prostu predyspozycje genetyczne do zaparcia – w ich przypadku szczególnie trzeba zadbać o ułatwienie całego procesu wypróżniania ^[4].

Warto też wiedzieć, że w przypadku podejrzenia zaparcia, warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza – szybsze rozpoczęcie terapii pozwoli nie tylko na szybsze wyeliminowanie problemu tu i teraz, lecz także zmniejszy ryzyko zaparcia w przyszłości. Co istotne, poza dokładnym wywiadem lekarskim, specjalista może w czasie diagnostyki zlecić też dodatkowe badania, jak np. oznaczenie poziomu elektrolitów, hormonów tarczycy, kreatyniny czy witaminy D3^[5] .

Jeśli potwierdzi się, że maluch faktycznie doświadcza zaparcia czynnościowegowarto wprowadzić zmiany w diecie mamy (jeśli karmi piersią) lub wybrać inne mleko modyfikowane oraz koniecznie może okazać się wprowadzenie leczenia. Wszystko musi być – rzecz jasna – prowadzone pod okiem lekarza, a już na pewno nie można wprowadzać żadnych leków przeczyszczających samodzielnie. Układ trawienny tak małych dzieci potrzebuje bowiem odpowiedniego podejścia^[4].

Jakie dodatkowe objawy mogą zaniepokoić?

Jeśli chodzi o temat dziecięcej kupy, warto zwrócić uwagę nie tylko na jej brak, lecz także inne parametry, które zostały już opisane wcześniej. W tym kontekście warto pamiętać, że wskazane będą specjalistyczne konsultacje, gdy stolec niemowlęcia jest:

• zgniło-zielony (zwłaszcza jeśli występuje często);
• pełen ropy lub śluzu;
• z domieszką krwi;
• bardzo nieprzyjemnie pachnący (o wiele bardziej niż standardowa kupa).

Co wesprze układ trawienny – sposoby na brak kupki u niemowląt

Przede wszystkim należy mieć w pamięci to, że brak kupy u niemowlaka nie musi świadczyć o żadnych nieprawidłowościach. Jeśli jednak, mimo wszystko, chce się wesprzeć proces trawienia malucha, pomocne mogą okazać się:

• prebiotyki – znacznie wspierają formowanie się stolca (odpowiednią jego konsystencję) i mogą w ten sposób zwiększać liczbę wypróżnień;
• masaż brzuszka – kilka razy dziennie po kilka minut, lecz absolutnie nie od razu po jedzeniu (!). Powinien być to delikatny masaż brzuszka malucha, czyli okrężne ruchy, wykonywane w stronę zgodną z ruchem wskazówek zegara;
• zmiany w diecie – jeśli mama karmi piersią, warto, aby zaczęła pić więcej wody i wprowadziła do swojej diety więcej błonnika (obecny jest zwłaszcza w świeżych owocach i warzywach, a także produktach ze zbóż pełnoziarnistych). Ułatwi to wypróżnianie nie tylko jej, lecz może wpłynąć także na skład mleka i tym samym wesprzeć proces trawienny również u malucha.

Źródła:

1. Łodykowska, E. (2022) Poradnik laktacyjny wyd. 10, Warszawa: Szpital Specjalistyczny im. Świętej Rodziny SPZOZ.
2. Iwańczak, B., Reich, M., Badanie manometryczne anorektalne u 4-miesięcznego niemowlęcia z zaburzeniami wypróżniania, Pediatria po Dyplomie Vol. 14 Nr 5, Październik 2010.
3. Rustecka, A., Kalicki, B., Maślany, A., Jung, A., Najczęstsze zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego u niemowląt i ich związek z żywieniem. Część II. Biegunki ostre i zaparcia, Pediatr Med Rodz 2010, 6 (3), p. 198-203.
4. Malczyk, Ż., Jarzumbek, A., Kwiecień, J., Ziora, K., Praktyczne aspekty leczenie zaparć stolca u dzieci, Pediatr Med Rodz 2014, 10 (1), p. 55–60.
5. Czerwionka-Szaflarska, M., Romańczuk, B., Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży, Forum Medycyny Rodzinnej 2008;2(5):349-357.
6. Pięta, M., Pięta, B., Właściwości HMO w profilaktyce i likwidowaniu kolek i zaparć u dzieci, Położna. Nauka i Praktyka, 3 (51) | 2020.
7. Albrecht, P., Zaparcie – pytania rodziców i do rodziców w ramach teleporady: GOS a komfort żołądkowo-jelitowy u niemowląt?, „forumpediatrii.pl”, 24.06.2021 [dostęp: 22.01.2023].
8. Szajewska H., Trudności w wypróżnianiu i zaparcie czynnościowe u niemowląt – interwencje żywieniowe. Standardy Medyczne/Pediatria, 2022, t.19, 649-655.
9. Tunc, V.T., Camurdan, A.D., İlhan, M.N. i in. (2008), Factors associated with defecation patterns in 0–24-month-old children, European Journal of Pediatrics 167, 1357–1362.